Vèrbe estre

[Nikura]

Veicí un pichò fil sus lo vèrbe estre, juste aquèi vèrbe...

Dèvo m'explicar un pau : despuéi ben de temps, fau la coleccion de conjugason dau vèrbe estre dins tòtas las lengas.
Sarié bon qu'eicí, chascun beilèssi la o las fòrmas qu'ai aquèi vèrb dins vòstre occitan.

En segond plan, volié veire se poièm pas parlar de la diferença occitan/catalan au nivèu dau vèrbe estre que lo catalan ai amé distincion ésser/estar. Quala es la situacion en occitan?


Veicí la conjugason dau vèrbe en gavòt :
Estre (o esser)
siéu, siàu [sjew, sjøw]
siés [sjes]
es [es/ez]
siam [sj̃a]
siatz [sja:]
son [s̃u]

En briançonés :
Eitre (o èsse)
a shioc [a ʃju]*
tu shias [ty ʃja]
ol ei [ul i]**
nos shiem [nu ʃj̃ø]
os shiatz [u ʃjɛ], (Galicisme) os etes [u'zɛt]
i son [i s̃u]

* Lo -c es prononçat dins quauques vialars de la valaa dau Cluson en Italiá. Cf. la fòrma en catalan: "sóc".
** La fòrma "ei" se prononça lo plus sovent [i] ó [e] mas [ɛj] dins lo Queiràs.

[Hiruma]

Lo briançonés es vertadierament diferent !
Beh en occitan qu'avem qu'un verbi estre (esser), l'exista pas de cas com'en catalan per "ser" e "estar"...

Vaqui lo verbi estre en maritime :
(Ieu) siáu
(Tu) siás
(Eu, ela) es
(Nautrei) siam
(Vautrei) siatz
(Elei, elas) son

[Bastian]

Èstre - Nissart

Ind. present:
Siéu
Siés
es
siam / sièm
siatz / siètz
son

Li a lo vèrbo 'estaire' qu'existe, ma s'emplega solament per lo luèc dont si vive (habiter).
Ex: Estau à Nissa despí lo 1973.

[Nikura]

Eira que lo dis lo Bastian, es vrai que dins lo Queiràs, i a perèu un vèrbe "itar" que s'utilisa per la posicion, quasiment coma en espahnòu o en catalan. S'en trovan de traças perèu en Briançonés, mai surtot en expressions fijaas.

[Lou caga-blea]

Adjónhi bensai la prononciacion de sieu en nissart, qu'es /sj'uʷ/ davant d'un mot e /sj'eʷ/ en fin de frasa. E la /s/ es foarta da nautre.
Lo soujet es interessant, cercar de veire que solucions an trovada li lengas romani per sauvar lo sum dau latin (a la P1): l'occitan a chausit d'utilisar li formas dau subjontiu (siau/sieu; ma tanben siam/siatz son ancianament de formas de subj.). L'italian a adjonch una vocala: son-o (a fach parier per la P6: son-o < SUN(T)), perché li plas pas qu'un mòt finisse sus d'una consonanta). Qu'a fach lo catalan?

[Bastian]

[Lou caga-blea]

N'en servería pròpi un manhetofòne... Coma díes sieu vengut, per esemple? Parier coma li sieu ?

[Bastian]

Aí...
Era un magistre en 5a que lo m'avia fach aremarcar. Era un pelhasc, sabi pas se pòu aver d'influença sus la sieu prononciacion... ?

[Lou caga-blea]

Sabi... Ieu parli l'occitan de Nissa-Nissa (de San Ròc, deuríi precisar ), meme se lu mieu parents son aüra a Blausasc, e ai totjorn audit (e reproduch) aquesta diferença.

[Bastian]

Mèfi ! Que "Nissa-Nissa" es lo babazouk, que li a encara una prononciacion mai "nissardas" : "siouw anaté auw pouarté"

[Nikura]

Retornèm au vèrbe estre se vos platz.

De nòu per lo Briançonés, doas varietats mens "extremas" qu'aquèla dau Grand-Viarar qu'au belat plus n'aut :
Dialecte de Bellino (Valaa de la Varacha, pruéch de Sant-Pèire [Sampeyre])
Èsse
a sui
tu siès
al es
nos sèm [nusE^]
vos sètz [vusE]
i son

Dialecte de Prajarats (Valaa dau Cluson), d'un document dau sècle XIX.
Ès're
siu/sioc
tu sá
el é
nos sèm [nu:sE^]
os satz [u:'sa]
i son

Beilo eicí de fòrmas generalas, aquèlas dau libre "Los vèrb conjugats" de P. Poujade.

En occitan lengadocian :
Èsser/Èstre
soi
ès
es
sèm
sètz
son

En gascon :
Èster/Estar
soi
ès
ei/es
èm
ètz
son
En aranés : (èster/estar) sò, ès, ei/é, èm, ètz, son

En lemosin :
Èsser/Estre
sei/sui
ses
es
sem/som
setz
son

En auvernhat :
Èstre/Èsser
sei
ses/siàs
es
sem
setz
son

En vivaro-aupènc :
Èsser/Èstre
siáu
siás
es
siàm/sèm
siatz/sètz
son

La gramaire d'Alibèrt enfin, beila tòta una seriá de fòrmas sens indicar d'one vénon :
Èsser/Èstre
som/soi (sòi, sèi, süi, sòu, siòi, sièi)
ès (ès, siàs, siòs, sos)
es (és)
sèm/èm (sèn, èn, siàn, siòn, sièn)
sètz/ètz (sès, sèt, siàs, siòs, siès)
son (sun, su)

N'esitàtz donc pas de beilar d'autres fòrmas.


Per comparar, lo vèrbe "estre" en catalan (ai estat demandat plus n'aut) :

Ésser (o ser) :
sóc, só*
ets**
és
som
sou
són

* "só" és una vièlha fòrma.
** En valencian, se dis "eres"

En alguerés, la conjugason es aquèla : só, sés, és, sem, séu, són.
Me sembra que lo rosselhonés e lo balear disan perèu "som" per la promièra persòna dau singurièr e "sem" pr'aquèla dau plurau.
Lo benasqués, transicion entre lo catalan, lo gascon e l'aragonés ai aquèla fòrma: (inf.: sé) sigo, yes, ye, som, sots, son.

Mas exitís un autre vèrbe :
Estar
estic
estàs
està
estem
esteu
estan

Mon libre d'alguerés me beila la fòrma "estau" a la segonda dau plurau e "estan/estanen" per la tresena.
Lo benasqués dis: (inf.: està) estigo, estas, està, estem/estam, estets/estats, estan.

[Hiruma]

Totei aquestei variantas qu'as mes aqui Nikura, qunt'es sa situacien ??

Es que per exemple ieu sabi qu'a Marsilha avans, dins lo passat, a l'epoca de Victor Gelu, lo provençau cambiava de barri a barri... M'auriá interessat per lo vocabulari...

Mai, sabem ren de l'existencia d'aquestei diferencias... Que pecat...

[Keko_dc]

I, per l'auvernhat, z-o conèisse aitau;

L-èstre/l-èsser
sei
ses/siàs
z-es
sem
setz
son

[Nikura]

@ Hiru : Ben... Supauso qu'aquèlas fòrmas qu'au beilaas son fòrmas estandard de la lenga. Aprés es car que l'i a de chanjaments (vèire tòtas las variacions que beila Alibèrt). S'òm agacha un pau un atlas linguistic, òm i vèi que l'occitan es ben dialectalisat. Es pr'aquò que se quaucun ai d'autras fòrmas, las pòt beilar !!
Iéu sabo, per exemple, que dins las Aups, chasque vialar pàrla 'mé son "patués" e l'i a sovent de vialars amé de barris o de "hameaux" qu'an de patués diferents. Dins mon vialar per exemple, la partiá oest dau vialar dis "li" au plurau, mai la partiá est dis "los/las". Doas fòrmas d'article plurau diferentas per lo meme vilatge !!
Per lo vèrb "estre" a la tresena persòna, mon vialar dis "i" mas en trèi vialars vesin, s'auvís "e", "es" o "ei".

@ Keko : Tu e iéu, avèm las memas fòrmas per l'avernhat. L'excepcion amé la fòrma "z-es" m'interessa saupre s'es un -z- intercalat quora l'i a una vòiala o ben, s'òm lo déu totjort dire.

[lo provençau]

En lengadocian eisista tanben la fòrma seguenta, emplegada en bas-lengadòc :