1 Textes en francique rhénan (F, D)
2 Textes en francique mosellan (F,D)
3 Textes en francique luxembourgeois (B,F,L,D)
4 textes en
francique central (B,D)
5 Textes en bas-rhénan (D, B, NL)
6 Textes en bas-francique
7 Textes en francique oriental
1 Textes en francique
rhénan (F, D)
I DOKTER GÄ
SIM WILLE – Francique rhénan (Moselle,
France)
Adaptation francique (Platt de Spicheren) de la
scène 1 de l’Acte I du Médecin malgré lui
de Molière
Traduction :
Eliane Fogelgesang
SGANARELLE - Nââ, un ich soohn der dass ich nix mache, ich
honns Wort un ich binn de Herr.
MARTINE - Un ich soohn der dass du sollsch läwe wie ich
will un ich honn dich nit geheijerat foo din Quatsch zuzehere.
SGANARELLE - Oh ! Isch e Frau e grosses Elend !
der Arischtot hat jo recht gehat wie e gesat hat dass e Weib noch schrecklicher
isch wie e Deijwel !
MARTINE - regardant le public
– Honn ihr der schlauer Monn geheert met sinem blöder Arischtot
?
SGANARELLE - Ja, schlauer Monn. - Bombant le torse -
Such e mol e Holshauer der iwelehe konn wie ich, der bie e grossem
Dokter gedinnt hat un dobie ebes geleert hat !
MARTINE - regardant le public - Also,
so e Footzer !
SGANARELLE - regardant le public -
Also, so e Mischtstick ! !
MARTINE - Ich hät mir jo besser e
Bèn gebroch wie ich ja gesat honn !
SGANARELLE - Ich hät jo besser der
Notär zum Deijwel geschickt wie ich innerschriew honn !
MARTINE - Jo, beglaah dich ! Du musch Gott donke dass e mich als Frau hasch !
SGANARELLE - Oh, ja, honn ich Glick ! Das hon ich en de Hochzitsnaat schunn gemerkt,
un – Nun di Dié ! – om bechte schwätze me nit driwer !
MARTINE - Von was willcht du genau schwätze
?
SGANARELLE - Ruh ! Schwätze me nimmé devon… Mia wisse
was me wisse un du waasch froh dass de mich gefunn hasch !
MARTINE - Wieso wa ich froh ?
E Keal wo mich ens Spital brengt, e Drecksack, e vedrehter Hund wo alles wegfresst ?
SGANARELLE - Das ich gelooh, ich vesufe e Däl.
MARTINE - Wu me alles em Hus
vekaaft…
SGANARELLE - De geht’s em besser.
MARTINE - Wu me sogar min Bett e weggehol hat...
SGANARELLE - De
stehchte aah friher uff.
MARTINE
- Un wu ken Meewle meh em Hus
losst
SGANARELLE - De hat me besser ze wonnere !
MARTINE
- Un dea wu von Morjds bes Oweds
spielt un suft !
SGANARELLE - So fenne ich de Zit nit so long.
MARTINE - sur
le ton de la plainte - un was soll
ich en dea Zit met minner Famil mache ?
SGANARELLE - Alles was du willsch.
MARTINE - des
sanglots dans la voix - Ich hon vier aame Kenn uf de Aame…
SGANARELLE - Sitze uff de Bodde.
MARTINE - accentuant
ses sanglots - Die velonge de gonze Zit Brot.
SGANARELLE - De drech se. Wenn ich gut getrunk honn un gut
gess honn, do solle se all sat sinn.
MARTINE - Un du mennsch, Siffer,
dass das alles so witerscht geht ?
SGANARELLE - Mensch Frau, alles met
de Ruh !
MARTINE - Soll ich ewich dinne Frechhätte unn din
Sufferei lide ?
SGANARELLE - Musch nit grad hoch
gehn, Frau.
MARTINE - Ich (wäs) nit was ich
mache soll dass du en de Fuhr tapscht.
SGANARELLE - la menaçant de la main - Frau,
ihr wisse doch dass ich nit viel Geduld honn un dass ich e guddi Hond honn
MARTINE - Du konnsch mia nur drohe,
mach nix !
SGANARELLE - Mamalé, Herzjelé, es
kitzelt eich, wie immer
MARTINE - Ich honn kenn Ongscht von dia.
SGANARELLE - Minn Herzje, suche ne willer ?
MARTINE - Du konnscht sonn was de willscht, du mach mia
kenn Ongscht
SGANARELLE - Minn Allerliebschtes, ich sowle eich de Ohre
MARTINE - Du Siffer, du !
SGANARELLE - Ich schlonn bal.
MARTINE - Du Winnsack, du !
SGANARELLE - Ich schlonn eich bal somme.
MARTINE - Du Drecksack, du !
SGANARELLE - se saisissant d’un
bâton - Ich schlohn eich bal de
Ribber durch
MARTINE - Du frescher Hund, du ! Du Haatzkrämer ! Du Gauner ! Du Liener ! Du Sackhauer !
SGANARELLE - la frappant - Ah ! Ihr wille doch devon honn ?
MARTINE - Ah ! ah ! ah ! ah !
SGANARELLE - So honn e Ruh.
2 Textes en francique
mosellan (F,D)
I " Wierter for de Wolken" de Jean-Louis Kieffer
(Documents aimablement
fournis par l'auteur lui-même – Président association Gau un Griis - www.gaugriis.org )
1 Lottringer Opportunist
Schwätz doch keen Platt, du Esel. Pfui!
Parle donc le Français de
chez nous,
Nonn di Pipp noch mol! Et és doch wuarh! Wo sén mir dann?
Franséisch és doch schéin, wat wéllscht de noch
mét Platt afängen? A la rigueur encore le
Hochdeutsch, ça peut servir une fois. Ca m'a bien servi à moi quand le Adolphe
il était là...
un wenn de Amerikannern domols nét komm wären, wär eich noch Eppes génn bei de Preisen.
Mais l'avenir est devant
nous et aussi le Français. Mä beinoo!
Platt schwätzen és honsgewéhnlich, dat és en
Negersprooch... Englisch schwätzen, ah
woui! Wenn de Amerikannern domols länger bliw wären, hätt eich och ganz
gutt Englisch geschwätzt. Mais pas le
Platt!
Hergott noch mol! Eich meenen dau hascht se né meh
all, mét deinen Kénnern Platt ze schwätzen. Mer hann dich in de Schoul of Metz
geschéckt, un dann of de Uniwersität of Nanzisch, ess de sollscht Eppes génn...
Hätt eich domols franséisch geschwätzt, wär eich och Eppes génn!
Un dau schwätscht wei Platt mét déinen Jongen. Ah bä, ça alors! Wei saan eich awwer
neischt meh!
Platt schwätzen, pfui!
Moi je ne parlerai que le
français
mét meinen Kénnskénnern, mer sén doch dahäm in Frankreich. Nee oder watt! Oder és datt och schon né meh wuahr?
2 Et letscht Wuert le dernier mot
"Mach
alles schéin propper un sauwer «Nettoie tout nettement et
proprement
Kier
de Wierter un schepp se of Ballaie les mots et ramasse
les
Vergess
nét de Grimmeln. N’oublie pas les miettes .
Holl
de schéinscht Biller Prends les plus belles images
Un dou mich herresch aan. Et pare-moi de mes beaux habits.
Mét
den Geféihlen aus deinem Herz Avec les sentiments de ton coeur
Schmink
mein Auen én blou Maquille mes yeux en bleu
Mein Broscht én weiss Ma
poitrine en blanc
Mein Gesicht én rout. Mon visage en rouge
Parfumier
et Zémmer mét der Musick. Parfume la chambre avec la musique
Von den Silben. Des syllabes
Un
loss se kommen Et laisse les venir
Dass
se noch gesinn, Pour qu’ils voient encore
Wéi
schéin ich sén. Combien je suis belle
Un
dann loss mich steerwen Et puis laisse moi mourir
Alleen... Seule... »
3 Schapsbrennerei oder de Kontrolerangscht.
-
- Jo... un et Fass Quetschen wo im Keller hénner de
Rommeln verstoppt és, un de
Jedes Johr zwéschen Dezember un Februar hat mein Mammen
drei bees Daa gehaat: de drei Daa von der Schnapsbrennereizeit, do hat mein
Mammen den Kontrolerangscht ausgestann! Schnaps brennen wär jo neischt geween,
wenn mein Pappen nur sein Quantum gebrannt hätt, awwer er hat for "anner
Leit" gebrannt... Un er hott émmer so vill Bieren ,
so vill Quetschen, Praumen , Mirabellen. Déi hott er
doch nét kinnten énner de Bääm faulen lossen! Un jedes Johr hat er
- So lang wéi man et Brennrecht hann, muss ma profitieren. Der Kontroler és noch nii komm...
Forwatt soll er diss Johr kommen? Un dann, et és alles in Ordnung! Ich wees wat
ich ze machen hann!
- Un der Kontroler déer wees et noch besser!
- Allez, allez...
Un noo déim "allez, allez" és mein Pappen in
den "Garage" gang hénnerm Haus wo
Un im 6 Auer és de "normal Schnapsbrennerei"
losgann.
Im 8 Auer és de Mammen gucken komm:
- Un...?
- De Quetschen sén meh wéi prima aagelaaf : 22°. Un déi aus em Keller fascht grad
so gutt. Diss
Johr gett et Schnaps !
- Pass nur of, wat de mächt ! Wenn der Kontroler käm, dann
wären mir schéin gebollert!
Im 9 Auer sénn mei Brouder un eich us de Féngern wäarmen
komm aan den Kessel. Mein Pappen hat in
der Zeidong gehuckt. Et Feier hat gerouscht, et Kéihlfass hat gedämpt un der
Drouw és in de Leiterbittchen gelaaf dick wéi en Fénger un hat gesong wéi der Borren.
Zauberhaft...! Wéi kann nur aus déi dreckig faul
Quetschen so eppes Guddes rauskommen? Wenn et Alkohol all aus de Quetschen raus
wor, és der Kessel rémgekippt génn, for den Balljsch rauszeschidden. Do hat et
in der "Garage" ausgesinn wéi in der Hell, un user Pappen wor der
Deiwel wo im Damp im Kippkessel
geruddelt hat mét em "helzenen Stéppeleisen" for de letscht Keeren
von den Quetschen rauszedreiwen...
Im 2 Auer noométtes woren de Quetschenfässer leer un de
Mélchkannen voll Drouw. Dann és der Kessel "pico bello" gebotzt génn,
un nooheer és et rierschten richtig loss gang. Der Kontroler wor nét komm...
awwer wenn er wei käm grad in déim Moment lo, wo man aafängt ze leitern, dann
wär user Herrgott en béiser Mann!
De Loft és frei. Der Drouw gett beigeschlääft un in den
Kessel geschutt so schnell wéi miilich. Der Pappen és dapper schnell de
Mélchkann mét em Drouw vom "Quetschenfass im Keller hénner de Rommel"
suchen gang. Im Schnucki sein Haisjen wor de Kann verstoppt. Dohin wär der
Kontroler nii gucken gang, weil user Schnucki iwwerhaupt gar keen Spass hott
mét den Kontrollern. Déer hätt déin lo'n verroppt.
Der Kessel wor gekippelt voll, fascht bés aan den Rand.
Der Deckel oder "Cylinder" és drof deschrauwt génn. Der "col de
cygne", dat Kopperrohr wéi en Bréck
zwéchen den Kessel un et Kéihlfass, és ganz "doucement" ofgestallt
génn: een Seit om Deckel, déi anner of der "Schlang" vom Kéihlfass.
Wei gétt geleitert. Do muss ofgepasst génn, sonscht és alles verhunst! Et Feier
muss ganz langsam brennen, am beschten héllt man Eechenholz... Abwaarten!
Zwei Stonnen drof, fängt et am Rand von der Schlang aan
ze dämpen: der Schnaps és né meh weit,
er és schon im Rohr. De Schlang houscht ganz zaart, de Alkoholwoo geht rof, der
Schnaps stousst. Der Vorschuss kemmt raus :
"schuuut"... En halw Glass voll wo mer nét kann gebrauchen, weil déer
ganz weiss és, voller Kalk von der Schlang.
Man hiert wéi de Schlang den Schnaps langsam rausdreiwt
als wéi wenn se hénner Otem wär "houww... houww", un der Schnapps
rutscht wéi en Kristalfadem ganz dénn in de Leiterbittchen. Mét der Taschlamp
guckt mein Pappen of de Woo
- 28° ! Hei do ! Déer lo gétt gutt !
Wei brauch nur noch ofgepasst ze génn, datt er émmer
so schéin langsam laaft. Un wenn der Kontroler soll kommen, dann holen mer grad
wat mer daarf kréin:
Awwer weil der Kontroler nét komm és, sén déi ierscht
- Un laaft er gutt ? hat
der Méchel gefroot.
- Mét 28° aagelaaf, er és noch of 19° un ma kann ehn wei
kueren, dau hascht et grad gutt geroot!
Der Méchel, der Jäp, der Alwiss, der Pitt... hann den
Schnaps gekuert un hann all gesaat :
- Déer lo gétt
gutt, à la bonheuaaa !
Do sén Schnapsanekdoten
verzehlt génn. Der ierscht hann se sich errénnert aan fréjer, wéi de Alten noch
keen Kippkesseln hotten un den gléidijen Baljsch mét Hotten om Bockel
rausgeschlääft hann, de Hott of den "Bischoff" -dat wor so en Art
grousser Stouhl- gestallt un den Baljsch of de Méscht gekippt. Watt woren déi
Leit doch arm draan ! Dann és iwwer de nau Schnapsbrennerei
geschennt genn: et Brennen un et Leitern gétt in Eenmol gemach
! Dat és doch keen Schnapsbrennerei ! Awwer wo
se am meeschten ze verzehlen hotten, dat wor iwwer den Kontrollern: dein wo se
erwétscht hann és, és beklaat genn un do wo der Kontroler duerch den Scheisse
geschläaft génn és, hann se sich de Faischt voll gelacht... Der Jäp déer aus Kottendroff wor, lo hénnen aan der
Grenz, hat jedes Johr verzehlt, wéi se do machen. Wenn Schnéi gefall és un de
eenzig Stroos "von Frankreich" zougesperrt wor, hann se Dach un Naat
in jedem Haus gebrannt. Wo se de Kesseln héer hotten hat keener gewoscht ! De ganz Gejend hat noo Schnaps geschmackt.
Wenn Schnéijohren woren, hann de
Kottendroffer nii keen Schnapsscheinen ausgeféllt un doch Schnaps gedronk wéi
de Polacken.
Wéi der Schnaps of 16° wor és de Mammen gerouf génn:
- Kuer mol, ess er nét schmackt; er és wohl noch schéin
kloar, awwer mer wees nii...
Do hat de Mammen en béssien aus em Glas of de Zong
geholl, de Léffern gespétzt als wéi wenn mer en Kuss kräät, langsam geschléckt
un gesaat:
-Mä sicher, er és noch gutt!
Un de Mammen és
bliw bés se gesaat hat:
- Er fängt aan blou ze
génn, un ma meent, er gätt en béssien schmacken, eich gätt wei abroppen.
Dann hat der Pappen den letschen Schnaps gehol, gutt
Feier gemach, ess der Noolaaf soll flott rauskommen, in en Krou geschutt, déin
of et Fruchtzémmer
verstoppt "for et
nächscht Johr nees métzebrennen".
Der Schnapsschein és gang bés 6 Auer un et sén schon 7.
Mä ja, nét schlémm! Der Kessel gétt abgeroppt un dann muss noch eppes wichtijes
gemach génn un dat ohne lang ze fackeln, weil wenn der Kontroler käm, dann
"wären ma schéin draan!" Der Schnaps muss abgeloss génn, dat heescht von 60° muss er
ronner of 50°. Der Schnaps all és in'er grouss Bitt, mét déim vom Schnucki sén
ma weit iwwer de Quantum. Extra Wasser kémmt dabei, fréjer sén s'et of
Hechlingen suchen gang, noheer hann se "Evian" Wasser kääft un haut
ze Daa kann mer dat och né meh holen un man kääft et Wasser in der Aptéckt. Es
dat nét allerhand!
Wenn der Schnaps of 50° és, génn de Kréi flott geféllt un
direckt verstoppt. Een Krou, déi wou genau
- Ma machen noch en 3/4 Buttel Schnaps dabei, dann fällt et
nét so of, wenn ma se och muss bezahlen! Déer Schnaps lo és for de Tant
Finchen... Ich muss noch
Un den nächschten Dach, hat mein Mammen mussen of
Bousendroff of de "Contributions Indirectes" gehn, for den
Transportschein ze hollen. Déer Schein és fennëf Mol gestempelt génn, un mét
déim Schein daarf dann mein Pappen, un keen annerer, am Freidach Owen zwéchen 6
Auer un 6 Auer 05 der Tant Finnchen ihr
So wor de Schnapsbrennerei vor Paar Johr, wéi mein Pappen
noch geléwt hat. Un dat hat drei Daa un drei Naaten gedauert. Un mein Mammen
hat drei Daa un drei Naaten all Heilijen aagerouf, ess der Kontroler nét soll
kommen. Dofor és déer och nii komm. Un so lang wéi mein Mammen noch léwt un
beeden kann, brennen mein Brouder un eich noch Schnaps, weil mein Mammen et
Brennrecht hat un ma muss profitieren! Awwer mir brennen nur wat erlaabt és for
us un for "anner Leit". Meh nét.
Un wenn ma né meh daarf brennen, weil déi lo owen von
Pareis besser wéssen wat gutt és for us, dann machen ma wéi déi anner Leit och:
hauen un roppen us Bääm rem. Der Schnaps aus usem Bodem és wéi de Sprooch aus
usem Land, mét us Alten steerwt alles aus. Un wat wéllen déi lo owen in Pareis?
Nur noch Konschtschnaps un en Konschtsprooch for us Kénner...
4 Wendelchen
Ich wor en Lausert von
10-11 Johr; als Bauerbou sén ich domols mét den Kéihen ausfahren gang... of den
"Wendelchen". Do hotten mir en grouss Wiss gehaat. Nét weit davon am
Rand vom Wald do steht haut noch en ganz kleen Kappelchen un do drén huckt der
Wendelchen.
"Wendelchen, eich
wéll dir mol grad eppes saan. Eich hann dir domols Bloumen gepléckt, Kierzen
aagefang, ich hann halt gebet, de sollscht of mein Kéih'n ofpassen, un do sén
eich in den Wald mét annern Trawanten Haisjer bauen gang... Un dau hascht so
gemach, wéi eich et gewollt hann. Un eich hott iwwer deich keen Grimmelchen
gewoscht: wohéer de komm béscht, wéer de béscht. Et hott eefach geheescht: om
"Wendelchen" huckt der Wendelchen, un domét basta!
Nohéer hann de Alten mir
dein Legend verzehlt. Et hott geheescht, in user Gejend wär mol en grouss
Schweinenpescht geween. De Bauern hann all Heilijen aagerouf awwer keener hat
ehn'n wéllen helfen. Un ohne Schwein hätt fréijer keen Lottringer kinnten lewen.
Do hat der Alwiss oder der Jupp oder der Néckel oder en annerer schlauer Matz,
gesaat:
- Der Wendalinus déer kennt eppes von den Schwein'n, weil déer domols mét
déinen ze doun hott als Schweinenhiert. Wenn déer us nét helft dann és der
Baart ab...!
Un der Wendalinus hat de
Pescht verdriff.
Un de Bauern hann en
Kabaitzien gebaut, den Wendalinus drén gesétzt un sén dohinn piljern komm een
mol im Johr im Oktober. Dat wor of em "Wendelchen" do wo eich mét
meinen Kéih'n ausfahren gang sén. Un do huckscht dau noch émmer, Wendelchen, du
armer Deiwel!
Wendelchen, weescht dau,
wo eich de ganz Woch wor? Root mol? Im Wendler Land! Ja, genau, do wo dau
begraawscht béscht! Mein léiwer Freindchen wat hascht dau jo en schéin Kérch,
donner Keil noch mol! Eich hann mol de Auen ofgeriss wéi en Scheierpuert un mir
déi aus em Kopp geguckt, wéi eich dein Sarg gesinn hann im Dom.
Eich wees jetzer Beschedt
iwwer deich, datt hann se mir léi beibraat...
Dau, Prinz von Irrland,
hascht dich in us Gejend niddergeloss, béscht mét Schweinen Schoof un Kéih'n
ausfahren gang... so wéi eich fréijer. De hascht sicher den Dagobert kannt,
déer wo Huddel mét seiner Bocks hott, de worscht Abt von Tholey, un noo deim
Dout béscht de in dein kleen Heimat zréckkomm... Do génn eich dir Recht!
Ich hann och gehuert, de
wärscht nét alleen riwwer komm von Irrland. Dei Schweschter hascht de métbraat
et heilig Oranna un sein Maad et Cyrilla... Déi sén in Beress begraawt nét weit
von dahäm. Un et Oranna streckt sein Armen iwwer us Lottringer Land; et és, dat
weescht dau doch sicher, de Schützpatronin von den Deitsch Lottringern, un dat
sén eich. Also és dein Schweschter mein Schützpatronin un eich hott dat nét
gewoscht... Ä bä, dat hann se mir léi beibraat.
Domols hann ich dir
Bloumen gepléckt un de Kierzen aagefang, de hascht of mei'n Kéih'n ofgepasst.
De hascht mein Vorfahren vor Paar Honnert Johr von der Schweinenpescht
beschétzt. Wenn déi verhongert wären, kinnt eich haut neischt iwwer deich
schreiwen...Wendelchen!
Wendelchen, wenn ich im
Fréihjohr dir en dicken Strauss Schlésselbloumen un en dick Kierz gätt
schenken! Hein!
Derierscht for dir Merci ze saan, datt eich deich in deiner Heimat kennen
geliert hann...
Un zweitens for eppes ze verlangen.
Ich hann keen Kéih meh ze héiden... alles héit sich selwer. Un ich sén wei
en alter Lappes... Awwer guck mol wéi et zougeht bei
us in Lottringen. Dein Schwester, et Oranna, és de Schützpatronin von den
Deitsch Lottringern, lo gleich sén keen Deitsch Lottringer meh do, mét der
Sprooch steerwen déi aus un dann és alles flötten. Un dein Schweschter kann
dann gucken wéi se gesitt!
Mach doch eppes! Stéppel mol en
bessien et Oranna, datt et of Tueren kémmt! Et és héchscht Zeit. Dir zwei
kannen doch eppes machen? Oder? Bloumen kréin der jedes Johreszeit von mir...
Eich hann eech alle zwei arich geer, weil dir bei us wahnen komm sén...
freiwillig, un so muss et och weider gehn. Gell jo Wendelchen!
Dommel dich en béssien, Hergott noch mol!
(Mundartautoren Symposium
Bosener Mühle 02/03/93 )
3 Textes en francique
luxembourgeois (B,F,L,D)
I Roman en luxembourgois de
Nico Helminger
Ce sont des romans achetables en ligne (http://www.phi.lu/online.iwwerland.html ). Merci de vous reporter aux sites de l'auteur lui-même.
Un extrait que l'auteur a mis N.
Helminger a mis en ligne comme illustration de son travail:
en ausflug
frësch loft, wéi een sou seet. an
dach. d'renée war grad réischt zwee deeg aus dem
spedol, huet nach ëmmer missen zimlech vill där pëllen huelen, war bleech,
roueg, onsécher. d'schnëtt, jhust hannert den
handgelenker, waren nach gutt ze gesin, zwee roudelzeg strécher, déi ët
opmierksam mam wëllne plower verstoppt huet. ëmmer rëm
huet ët d'äärm vum plower no vir gezun, bal bis an d'halschécht vun den hänn.
- wou solle mer hi fueren?
d'renée huet d'schëllere gehuewen.
- egal, sot ët, iergendwou.
en neien ufank maachen, jo, `t as kee schlechten dag
haut: keng eenzeg wollek um himmel, eng waarm heemlech summerloft, an nëmmen
déi liicht giel blieder, déi lues erof schwiewen, soen, datt ët bal hierscht
as. d'stad wär him zevill, hat d'renée gemengt, zevill
wibbleg an zevill doudeg zegläich, zevill steen, zevill keelt, zevill alles.
- wéi d'spedol, sot ët. de marc wär nach ëmmer do. déi eng sprëtz géif duerch déi aner ersat gin. wann en eraus wär, géif en dach nees ufänken.
déck eechen hun der strooss schiet gin, lénks a riets,
souwäit ee gesin huet, hiwwelécht land mat wisen a sték-ker. e
bauer huet vum meedrescher erof gewénkt, as an e feldwee agebéit. well mer souwisou duerch de préitzerdall géife kommen, huet
d'renée gemengt, kënnte mer jo och nach sénger groussmamm bonjour soe goen. wéi mer du awer um wee fir bei d'haus waren, huet hatt sech
anëscht beduecht.
- derno, sot ët, wa mer rof kommen.
op enger wiss, no un der sauer, hu mer eis
néiergelooss.
- ech kréie keng loft, sot d'rené, ech bréngen ët einfach nët fäärdeg, déif
duerchzeotmen. trotz de pëllen.
mer louche laang do am gras, hun an den himmel
ge-stierkt ouni e wuert ze soen.
- d'stréi war anëscht wéi mer geduecht haten, sot d're-née op emol, méi pickeg,
gell du, méi stacheleg.
du hu mer allenzwee gelaacht.
(Extrait de l'extrait en
ligne tiré de "Iwwer Land")
II Pot pourri de phrases en francique de Moselle
On a mélangé
quelques phrases rédigées dans l'un des trois franciques de Moselle:
A francique
luxemburgeois
B franicque
mosellan
C francique
rhénan
Essayez de les
identifier !
Cliquez sur solutions pour
avoir les réponses : SOLUTION
4 textes en francique
central (B,D)
5 Textes en bas-rhénan
(D, B, NL)
Wor hör ek t'hüß? - kent gej min Land?
Gän Baerge schnejbelaeje,
Gän driewend Waater träkt en Band
Voerbej an groote Staeje:
Dor, wo de Nirs doer't Flackland geht,
Wor in den Baend et Maisüt steht,
On wor de Keckfoars quakt in't Lüß,
Dor hör ek t'hüß.
Wor op de Hej de Loewrek sengt,
Den Haas sprengt doer de Schmeele,
Wor ons de ricke Sägen brengt
De Aerbejshand voll Schweele,
Wor in et Koarn de Klappros drömt,
Van Fäld on Weije rond ömsömt,
So frindlek röst et Burenhüß,
Dor hör ek t'hüß.
Wor gärn de Lüj en oapen Hand,
in Not de Noaber reike,
Voer Gott on Kerk on Vaderland
Noch faas ston, as de Eike,
Wor män'ge Drömer, män'ge Sock,
So gut es, as den aandern ok,
Wor sälde Strit on groot Gedrüß,
Dor hör ek t'hüß.
Pries gej ow Land mar allemoal,
In Nord, Ost, Süd on Weste,
Ok män'ge groote Noet es hoel -
Min Laendche es et beste!
Hier stond min Wieg, hier lüjt mej ok,
So Gott well, eins de Dojeklok
Dann schrieft mej op et steene Krüß:
Hier hört haen t'hüß!
II Parabole de l'enfant prodigue en dialecte d'Aix-la-Chapelle- Transmis par M.
Boeckelmann, en 1872, graphie haut-allemande
(source : http://www.dbnl.org/tekst/wink007alge01/index.htm (toutes les langues bas-allemandes
et bas-franciques)
12. Der jöngste van dön saat an der
vadder: vadder! gef mich minge andehl van et vermöge, wat mich zau könt. Der
aue dog dat.
13. No einige dag nohm de jöngste alles ze same, en trock en ä fremd land,
en vermöbelet do si ganz vermöge, dörch en ofriesslich leve.
14. Nodem hä nu alles der dörg gemacht hau, kom en grusse hongersnuth en
dat fremd land; dor feng he an honger ze krige.
15. Do gong he nu zau ne halver, de leis häm op si landgott goh, do muth he
de verkes häue.
16. Gere hei he singe honger gestellt met der affal wat de verkes övrig
leisse, evel nömmens gof se häm.
17. Do woht he ganz en sich berüst en saat: wie völl knecht en mäh sönd hem
bei de aue, die allemohl brud en överfloss hand, en ich moss hei crepiere.
18. Ich well mich op der lapp mache, on no der aue gohn en dem sage:
vadder! ich han benklich gesöndigt an der himmel.
19. Ich ben net weht dinge jong ze hesche; hau mich mer wie enge van ding
kneets.
20. He machet sich op de lappe en gong noh der aue. Wie der aue hem va
wiitz sitt, leif he hem entgege, feil hem ömgene hoos en pützschet hem.
21. Et jöngsge saat: vadder! ich han benklich gesöndigt an der himmel en
ich ben net weht dinge jong ze hesche.
22. Der vadder saat an sing kneets: geschwend! brängt hem de beiste montur,
en trekt dei hem an; geft hem 'ne reng angen hank en schong angen puute.
23. Nemmt en fett kauf en magt et kapott, für welle eisse en löstlich si.
Het overige ontbreekt.
I Jean-Noël Ternynck, ``Van de Leie
toet de Zee'' – 1998 flamand (France,
Nord, Steenwoorde)
Moeder ``pannekoekte''
mee schoone witte bloeme
Die kwaam van de terve van de velden rond `t huis
Emalt in `n Steenmeulen nie vare van myn huus
Een zak bloeme in dien tyd was lyk een goude bloeme.
Ze schounk een lytje
bier in d'oude ronde komme
In de plekke van melk om zedder te kun bakken
Miek er twee op e keer voor nuuze gulzig monden
En se kunde ze draeien ze was daerom nie dom !
Mee bruune potsuiker
m'aet toen vele te vele
Die suiker kwaam assan van djuuste over de schreve
Beter en gekopper in velo op de dreve
Zon'er kommyzekotche geen rysche of nie vele.
Op vasten Dyssendag en
`n dag van Lichtemesse
`T was `t eten van `s navers mee kaffie of mee bier
Karnaval overtyd was een groote feeste hier
In Duunkerke in Belle nog assan kerremesse !
II Parabole de l'enfant prodigue
dans plusieurs dialectes bas-franciques méridionaux
(source : http://www.dbnl.org/tekst/wink007alge01/index.htm (toutes les langues
bas-allemandes et bas-franciques)
a) Dans la langue de Maastricht
(Limbourg du Sud) – Transmis par Prof. Willems en 1873 avec la graphie néerlandaise)
12. De jongste van
die twie knape zag teege ze vajer: vajer! geef mich 't deil van et goot, wat
mich toukump. En doe verdeilden er ze goot onder z'n twie zeuns.
13. Wienig doag doa noa, doe de jongste zoon al ze goot bij ein gedoon had,
is er wiid van z'n awershoes gegange noa e vreemp lant, boe er alle ze goot in
euverdoad verteert heet met 't vrouvolk woe er met leefde.
14. Noadat er alles bat opgemaak, kwoam doa 'nne groeten hongersnoed en er
begos gebrek te lije.
15. Doarum gong er eweeg um werk te zeuke, en er verheurde zich bij 'nnen
hier van dat lant, en dee sjikten em noa ze goot um de verkes te heuje.
16. En er hat geere z'ne boek gevult met d'n draf dee de verkes oate, mè
doa woas gei mins dee 'm dat goaf.
17. Toe dach er in z'n eigen en zag: wie veul werklui van me vajer ziin doa
neet, die euvervleujig hun broet hubbe, en ich moot hei van honger vergoon.
18. Ich wel zoe neet mie blive; ich goon eweeg! Ich zal weer noa me vajer
truk goon en ich zal em zegge: vajer! ich hub teegen uch en teege den hiemel
zwoer gezundig.
19. Ich bin neet mie weert dat geer mich eure zoon neumpt; mè doot met mich
wie met eine van eur knechs.
20. Wie er dat bij z'n eige bedach had, pakten er zich op en gong noa ze
vajer truk. En al van veere zoag em ze vajer oankomme; er woas ontdoon, leep
noa 'm tou, veel em um d'n hals en puunden em.
21. De zoon dee zag toe teege ze vajer: vajer! ich hub teegen uuch en teege
den hiemel zwoer gezundig; ich bin neet mie weert eure zoon geneump te weurde.
22. Mè de vajer zag teege z'n knechs: brink seffens ein van de beste kleier
en doot et em oan; gef em 'nne rink oan z'n vinger en doot 'm sjeun oan z'n
veut!
23. Slacht auch zoegeliik 't vetste kaaf en loat us ins 'nne lustige middag
hawe.
24. Want dee zoon van mich woas doet en noe is er weer leevetig gewoorde;
heer woas verlore en noe is er weer gevonde. Doe begoste ze met veul plezeer te eete.
b) Dans la langue de Roermond (Limbourg) – Transmis par
l'archiviste J.B. Sivré, en 1870, graphie néerlandaise.
De gelikenis van de verloare
zoon.
11. Eine zekere mins had twee zeun.
12. En de jonkste van heur zag toet de vader: vader! gif mig 't deil van 't
good, waat mig toekumt. En hè deilde heur 't good.
13. En neet veul daag doanoa is de jonkste zoon, dè alles bi ein gemaakt
had, voertgereisd in ei ver landj en hèt doa zie good ter door gemaakt, mit
euverdoad lèvende.
14. En toen hè alles vertèrd had kwaam der einen grooten hongersnood in dat
landj en hè begos gebrek te lieje.
III Parabole de l'enfant prodigue
dans plusieurs dialectes néerlandais, dialectes friso-saxons des
Pays-bas
a) Dans
la langue de Helmond, Brabant du Nord – Transmis par G.J. van Lakerveld,en 1871 avec la
graphie néerlandaise)
11. 'Nne mens ha tweie zuns.
12. En de jongste d'r af zee tigge ze vadder: vadder! zin i, ge most me
gêve wa 't meen is. En toe hiel ze vadder dailing.
13. Ennigte daag dornoa viet i al 't zeen bai jen en dee wijt ewêg en gink
den hair ligge speule en makte gelijk op wat i ha.
14. En toe 't i 'r dur waar, worden 't 'r 'n grouwte dûrte en i ha vur den
honger bekant nie t' ête.
15. En te lange lêste kwamp i hai 'nne mens en die makte n'm vêrkeshûjer.
16. En toe zô i wel geer 't voeier van de vèrkes opgêten hebbe, as i 't
moar gemeugen ha, moar ze won 't 'm nie gêve.
17. En toe gink i ligge prakkezeere en daacht: hè! daacht i, bai ons tois
zin 'r zooveul knêchs die 't zat hebbe en ikke vergoa van den honger.
b) Dans
la langue de Utrecht – Transmis en 1872 avec la graphie néerlandaise)
11. D'r was 'is 'n maen en die ad twee zeuns.
14. Toen i de boel d'r deur gelapt ad kwaem d'r 'n hongersnoat in 't laend
in i begon gebrek te lije.
18. Ik zel opstoan in noa m'n voajer goan in teugen 'm zegge: voajer! ik
heb gezundig teugen den immel in teuge jou.
22. Moar de voader zee teuge z'n knechs: bring de beste kleere in trek ze
'm an, in gif 'm 'n ring an z'n haend in schoene an z'n beene.
24. Waent me zeun was doad in i is livvend geworde; hi was verloare in i is
werum gevonde. In toe begonne ze vroalik te weze.
25. Moar z'n ouste zeun was op 't laend in toe die dich bij 't hus kwaem,
toe hoarden i 't gezaeng in de daens.
c) Dans la langue de Varseveld
(Gelderland) – Transmis
et revue par A.J.G.H. en
1871 avec la graphie néerlandaise)
11. Iemes hadde twee zòns.
12. Den jonksten van eur zei töt ziin vader: vader! geef mi-j miin
kindsdeel. En hi deilden eur 't goed.
13. Niet lange doarnoa is d'n jonksten zónne, toe 'e alles bi-j mekare
hadde, wiit eweg ereisd noa 'n vremd land en doar het 'e ziin goed deur ebracht
in aoverdoad.
14. Toe 'e alles vertærd hadde, kwam d'r 'n grooten hongersnood in dat land
en hi begon gebrek te liden.
15. Toe ging 'e noa eene van de menschen van dat land en die gebruukten 'm
loe um de varkens te hueden.
16. En hi wol gærne zinen boek vullen met varkensvoer, maor niemes gaf 't
'm.
17. En toe 'e hier aover noadacht zei 'e bi-j ziin eigens: hoevölle
arrebeiders van miin vader hebt de vulte van alles en ik starve van honger.
18. 'K wil opstoan en noa miin vader goan en tegen 'm zeggen: vader! ik
hebb' ezundigd tegen den hemel en tegen ou.
19. Ik bun niet wærd ouwen zònne te heiten; nemp mi-j moar an as 'n
arrebeider.
20. En hi ston op en ging noa ziin vader. En toe 'e nog wiit af was, zag
ziin vader 'm al en die wier zoo weemuedig dat 'e noa 'm toeliep, 'm um d'n
hals viel en 'm kusten.
21. En de zònne zei tegen 'm; vader!
ik hebb' ezundigd tegen
d) Dans
la langue de Zwolle (Overijssel) – Tiré de De Navorscher, en 1870 avec la graphie
néerlandaise)
11. D'r was 's 'n man, die twie zöns
ad.
12. De jongste van de twie zei tègen de văder: văder! gèèf mi-j
zoo völle van alles wa' i ebt as mi-j toekump. En de văder deelde ziin
goed in twieën.
13. Kort d'r noa pakte de jongste zönne alles bi-j elkander en i gong op
reize noa 'n var land; d'r lèèfden 'e nojaal en i bracht 'r alles deur.
14. Toe al ziin geld op was, kwam 'r 'n harge ongersnood in dat land en i
begon gebrek te kriigen.
15. En i ging en, en i vrog an ien van de borgers van dat land of i 'm
elpen wol; die stuurde 'm noa ziin land om op de varkes te passen.
16. En i wol wel grăg zich zat èten an de foezel die de varkes kregen,
maar gien iene die d'r 'm wat van gaf.
17. Toe begon 'e is noa te denken en zei: oevölle knechten van mi-j
văder ebben haovervloed van èten en ik goa dood van onger.
18. 'K zal opstoan en noa miin vader goan en 'k zal tègen 'm zeggen:
văder! 'k eb 'teel, eel slecht emăkt.
19. En ik bin niet meer weerd da' 'k oew zönne enuumd worde; loat mi-j
knecht bi-j oe worden!
20. Dat deedt 'e. Hi stond op en gong noa ziin văder. En toe
e) Dans
la langue de Meppel (Drenthe) – Transmis par H. Mulder en 1870 avec
la graphie néerlandaise)
11. 'N zeker mense hadde twei zeuns.
12. En de jonkste van heur zee töt de væder: væder! geef mij miin pörsien van
't good, dat mij tokomp. En hij gaf 't um.
13. En 'n poosien doarnoa, doe de jonkste zeune alles bij mekæær hadde, is
hij weg ereisd noa 'n heel vrömd laand, wiid weg, en hef doar alles deur
ebracht.
14. En doe hij alles op hadde, kwam d'r 'n groote hongersnood in dat laand,
en doe mus hij onger liden.
15. Nou gunk hij as knecht noa iene
van die mensen in dat vrömde laand dienen, en doar mus hij op de zwiinen
passen.
16. En hij vruug um wat zwiinevoer,
moar hij kreeg 't neet.
17. En doe hij zich good bedachte, dacht hij an 't warkvolk van ziin væder,
hoe dee volop hadden en hij niks.
18. En hij zee bij hum zöls: ik goa weer noa hoes to en dan za' 'k tegen
miin væder zeggen: væder! ik hebbe groot kwoad edoan!
19. Ik bin 't neet meer eweerd, da' i mij oew zeune neumt; loat mij moar
knecht bij oe wörden.
20. Doe gunk hij noa ziin væder en doe hij nog 'n heel ende van hoes was,
zag ziin væder hum al en dee kreeg meeliiden met 'm en doe leup hij noa 'm to,
völ 'm um ziin haals en smokte 'm.
21. En toe zee de zeune: væder! wat bin 'k 'n slechte zeune; ik bin neet
meer eweerd da' 'k oew zeune iete.
22. De væder was blide dat hij ziin zeune weêr zag en zee tegen ziin
knechten: hææl gou 'n zund'spak en loat 'm dat antrekken en geef 'm ook 'n rink
an ziin vinger en nije schoonen.
23. En dan meu' i 't dikste kalf slachten en dan zu' we mit mekære êten en
plezier ebben.
24. Want ik meende dat miin zeune dood was, moar hij lêêft weer; 'k adde
nooit edacht da' 'k 'm weer zul zeen en 'k heb 'm weer evunden. En doe wæren ze
heel bliide.
f) Dans
la langue de Groningue (Groningue) – Transmis par S. Reynders en 1870 avec la graphie
néerlandaise)
11. D'r was 'rais 'n man dei twei zeuns had.
12. En de jongste d'r van zee tegen ziin voader: voader! je mossen mij 't part
geven van 't goud dat mij tou heurt. En dou deilde hij heur oet wat ze kriigen
konnen.
13. En neit veul doagen loater, dou de jongste zeun alles bij mekoar brocht
had, raisde hij noar 'n heil ver land, en doar het hij ziin geld en goud in
overdoad deur brocht.
14. En dou hij d'r alles deur jacht had, kwam d'r in dat land 'n groode
hongersnood en hij begun gebrek te liiden.
15. Dou gong 'e hen noar ein van de börgers van dat zulde land en doar
verhuurde hij zuk bij en dei man stuurde hom noar ziin land om op de zwiinen te
passen.
16. En hij zol wel geern ziin liif vuld hebben met 't vour dat de zwiinen
vratten; moar gein mens gaf hom dat.
17. Dou begon hij zuk te bedenken en hij kreeg spiit en zee bij zuk zulmen:
hou veul knechten en maiden van miin voader hebben overvloud van brood en ik
koom hier om van honger.
18. Ik zal opstoan en noa miin voader hengoan en 'k zal hom zeggen: voader!
ik heb zundigd tegen de hemel en tegen jou.
19. Ik bin neit meer weerd jou zeun te heiten; moak mij moar ein van jou knechten.
20. Nou, en dou gong 'e op stoan en gong op raize noa ziin voader en dou
hei d'r nog 'n heil ende van doan was, zag ziin voader 'm al en dei kreeg 'n
iseliken medeliiden met hom; hij luip noar hom tou, völ 'm om ziin hals en
smokte hom.
21. Moar de zeun tegen hom: voader 'k heb kwoad doan tegen
(source : http://www.dbnl.org/tekst/wink007alge01/index.htm (toutes les langues
bas-allemandes et bas-franciques)
7 Textes en francique
oriental
I Dictons, phrases en
dialecte de Hohenlohe, francique oriental du sud.
II Poésies en dialecte de
Hohenlohe, francique oriental du sud.
Burche, Schlösser, Färschte, Baure
San im Houheloher Land.
Dörfer, Städtlich freindlich lache
Dort am Joogscht- und Kocherstrand.
S'is sou lieblich, schää un haalich
Wie wenn all Dooch Sunndich wär,
Un der Herrgott fraabt se, wenn'r
Gucjt zu unserm Ländle her.
Rudolf Schlauch
Mouscht und Brot,
der Houheloher laad kaa Not.
Wer im Frihjohr net zawwelt,
Im Sommer net gawwelt,
Im Herscht net frih uffsteht,
Der soll'n sehn, wie's'm im Winter geht.
Uf de Felder reift der Seeche,
Oubst un Ebirn, Korn und Kern.
In de Ställ do grunze d'Sailich,
Baurehaamet Houhelohe,
Jeder hot di gern.
H. Bischof, A.
Gaebele
Manchsmoel
Manchsmoel, späet nachts,
wenn dr Moend
aus'n Houlz kummt,
halte mi me Gedanke oft lang
oun Fenschter.
Und manchsmoel reiid i mit ebber und
sooch doch ko Woert, reiid mit ebber,
den i nit kenn, reiid in ere Sproech,
diie schieer näemermäch kennt,
in ere Sproech, diee i niee g'läehrt hob,
in ere Sproech, mit därre i uff d'Welt kumme bin.
Manchsmoel, späet in dr Noocht,
wenn alles schäeft, reiid i mit ebber
oehne e Woert, und wenngleich näemer
doe is how i des G'fühl, dass mi ebber häert und
verstäeht.
Gottlob Haag
(NB: les "e" après voyelles se prononcent comme un
"e" atone comme dans petit)
sommaire | contact |